Soniczna destrukcja

Od zarania przemysłu nagraniowego muzycy i producenci w kreatywny sposób stosują zabiegi, które z technicznego punktu widzenia są „złe”. Zwróćmy uwagę choćby na odważne techniki stosowane przez The Beatles w Abbey Road czy dokonania BBC Radiophonic Workshop. W XXI wieku spotykamy się z wieloma technikami i rozwiązaniami produkcyjnymi, wykorzystywanymi głównie przez twórców muzyki elektronicznej, które pierwotnie postrzegane były jako „technicznie niewłaściwe” – błędy, niesprawność urządzeń czy też ich niewłaściwie użycie - a okazało się, że pozwalają uzyskać muzycznie interesujące rezultaty. Najbardziej oczywistym przykładem są zniekształcenia, o których będzie mowa poniżej, czyli uboczne efekty mocniejszego niż nominalne wysterowania urządzenia nagrywającego. Istnieje wiele innych „złych” technik, które także warto wprowadzić do swojego arsenału produkcyjnego; od glitchowych pseudo-awarii cyfrowych, po celowo zastosowane techniki nagrywania w jakości lo-fi.

W naszym artykule omówimy te właśnie podejścia. Zapoznamy Cię ze sposobami „psucia” brzmienia muzyki i pokażemy Ci, jak nadać nagrywanym utworom charakter i niepowtarzalność poprzez ekstremalne wykorzystanie niektórych technik.

Czym są zniekształcenia?

Zniekształcenia (ang. distortion), w kontekście produkcji muzycznej, pojawiają się jako wynik nieliniowego działania analogowego sprzętu nagraniowego – zachowanie analogowych obwodów jest zróżnicowane i zależy od amplitudy przechodzącego przez nie sygnału. Jakkolwiek sprzęt ten projektuje się w taki sposób, aby w nominalnym zakresie operacyjnym pracował możliwie jak najbardziej liniowo, to wysterowanie dowolnego układu analogowego ponad ów poziom nominalny powoduje, że układ ów zaczyna wpływać na kształt sygnału. Najbardziej skrajnym przykładem takiego zachowania jest obcinanie szczytów (ang. hard clipping), gdy urządzenie z twardym ograniczaniem amplitudy – na przykład przetwornik analogowo-cyfrowy – dosłownie obcina wierzchołki przetwarzanego przebiegu, przekształcając sinusoidę w falę kwadratową.

Takie twarde obcinanie szczytów może dawać drażniące brzmienie, jednak większość urządzeń analogowych – a także emulujących je wtyczek – zachowuje się bardziej miękko i subtelnie. W efekcie stopniowo, w miarę zwiększania poziomu sygnału wejściowego, zaczynają pojawiać się zniekształcenia harmoniczne, co z kolei skutkuje wygenerowaniem nowych, miłych dla ucha  częstotliwości harmonicznych i wytłumieniem wysokich tonów. To ten właśnie efekt, zastosowany w umiarkowanym stopniu, pozwala uzyskać coś, co określa się mianem „analogowego ciepła”. W początkach rozwoju technologii nagraniowej zniekształcenia traktowano zwykle jako niepożądany efekt niewłaściwego użycia sprzętu lub dokonania zapisu z niewłaściwym poziomem. Jednak wraz z upływem czasu podejście to zaczęło się stopniowo zmieniać i dziś stały się one istotnym elementem kreatywnym. Jeśli zaś chodzi o zapis cyfrowy, to z uwagi na fakt, że nowoczesne programy DAW bazują na obliczeniach zmiennoprzecinkowych – czemu zawdzięczają ogromny zapas dynamiki – nagrania takie mogą brzmieć chłodno i sterylnie, co wynika z braku jakichkolwiek naturalnych zniekształceń.

Od strony kreatywnej zniekształcenia mogą dawać bardzo interesujące rezultaty, co zależy od rodzaju przetwarzanego materiału źródłowego. Efekt distortion nie brzmi bowiem identycznie w każdym przypadku; ze względu na sposób, w jaki tworzy on przebiegi harmoniczne, na wynik wpływa nie tylko poziom sygnału audio, ale też jego wysokość i złożoność. Gitarzyści korzystają z tego efektu, zwanego przesterem, od dawna. Trójdźwięk – złożony z nuty podstawowej, wielkiej kwinty i oktawy – zagrany „na czysto” nie brzmi szczególnie potężnie, ale kiedy okrasi się go odpowiednią dawką distortiona, pojawia się doskonale wszystkim znane brzmienie „power chord”.

Jest to pochodna intermodulacji, która zachodzi, kiedy zniekształcane są dwa lub więcej przebiegów jednocześnie. W przypadku prostego zniekształcenia harmonicznego – czyli zaaplikowanego w stosunku do pojedynczego przebiegu – pojawiają się jedynie harmoniczne o częstotliwościach wyższych od oryginalnej. Kiedy jednak wspólnemu zniekształceniu ulegnie kilka przebiegów,  powstałe w ten sposób częstotliwości harmoniczne będą stanowiły sumy i różnice częstotliwości przebiegów wejściowych. Oznacza to, że brzmienie może stać się bardziej zgrzytliwe i mniej muzyczne – w zależności od tego, jaką częstotliwość miały przebiegi wejściowe – zaś cały proces prowadzi do wytworzenia nowej zawartości częstotliwościowej, niższej od tej oryginalnej. Może to być efekt pożądany, gdy chodzi np. o dodanie mocy akordom gitarowym, ale może też powodować problemy z miksem podczas postprodukcji; dlatego aplikując distortion na grupie dźwięków czy złożonych akordach warto włączyć za nim filtr, który pozwoli usunąć potencjalnie problematyczne częstotliwości.
Klasyczne rozwiązania analogowe mogą wywierać również innego rodzaju wpływ na brzmienie. Dla przykładu, urządzenia lampowe mają tendencję do modyfikowania nie tylko zawartości częstotliwościowej sygnału, ale i jego dynamiki; wykazują przy tym swoisty „efekt pamięci”, polegający na tym, że dany układ reaguje adekwatnie do tego, co wydarzyło się wcześniej. Rezultatem tego zachowania jest subtelna kompresja i przytemperowanie transjentów.

Urządzenia lampowe – w tym głównie wzmacniacze gitarowe – generują zniekształcenia niesymetryczne. Asymetria w tym przypadku polega na tym, że dodatnia faza przebiegu nie jest przetwarzana w taki sam sposób, jak ujemna. Niektóre rodzaje przebiegów, takie jak fale kwadratowe i trójkątne, są symetryczne. Wytwarzają one jedynie nieparzyste harmoniczne, w rezultacie czego generują dźwięk, który bywa określany jako „głuchy”. Poddanie przebiegu symetrycznego działaniu asymetrycznego przesteru sprawia, że powstaje przebieg niesymetryczny i harmoniczne parzyste, takie jak w przypadku fali piłokształtnej czy impulsowej. W rezultacie brzmienie jest „cieplejsze” i bogatsze w porównaniu ze zniekształceniem symetrycznym.

Wiele nowoczesnych wtyczek wyposażonych jest w kontrolki pozwalające regulować te charakterystyki i uzyskać przesterowanie mniej lub bardziej symetryczne. Inną, powszechnie spotykaną kontrolką jest regulator „barwy”, przypisany do zintegrowanego korektora, za pomocą którego można kształtować odpowiedź częstotliwościową efektu, podbijając bądź tłumiąc wysokie albo niskie tony.

Zniekształcenia a bitcrushing i wavefolding

Distorion w analogowym stylu to nie jedyne dostępne narzędzie. Przyjrzymy się teraz pewnym wariacjom i alternatywom dla standardowego zniekształcenia.

Zobacz także test wideo:

Technics EAH-A800 - bezprzewodowe słuchawki z redukcją szumów

Wszystkim osobom dorastającym w latach 70. i 80. minionego wieku należąca do Panasonica marka Technics nieodmiennie kojarzy się z gramofonami oraz doskonałym sprzętem hi-fi.

Efekt distortion występuje w rozmaitych odmianach. W przypadku efektów podłogowych i urządzeń analogowych spotykamy takie określenia jak saturacja, overdrive czy fuzz, ale wszystkie mają wspólny mianownik. Saturacja to efekt subtelnego zniekształcenia, zaaplikowanego w niewielkim stopniu dla uzyskania przyjemnego brzmienia. Overdrive z kolei to brzmienie, jakie uzyskuje się poprzez wysterowanie układu lampowego ponad nominalny poziom operacyjny, natomiast fuzz jest efektem tranzystorowym, cechującym się jaśniejszym brzmieniem. Nowoczesny sprzęt produkcyjny oferuje ponadto szereg innych form efektu distortion, stanowiących odejście od klasycznego przetwarzania analogowego. Pomówmy o niektórych z nich…

- Zniekształcanie pełnych akordów może dawać nieprzyjemne brzmienie, co wynika z intermodulacji. Warto spróbować poddać zniekształceniu każdy z dźwięków składowych z osobna – powiel partię tak, aby każdy z nich znalazł się na oddzielnej ścieżce, włączając na niej efekt distortion. Wynikowe brzmienie będzie znacząco odmienne – i potencjalnie bardziej muzyczne – niż w przypadku całościowego zastosowania efektu.

- Brzmienie efektu distortion można w znacznym stopniu zmodyfikować, umieszczając inne procesory przed lub za nim w łańcuchu przetwarzania. Włączając distortion za pogłosem, na przykład, można uzyskać interesujący, ziarniście brzmiący ogon pogłosowy. Z kolei modulowany filtr wpięty przed distortionem może w ciekawy sposób oddziaływać na jego pracę, szczególnie przy odpowiedniej dawce rezonansu. Kompresor przed przesterem pozwala uzyskać bardziej zwarte brzmienie; umieszczony po przeciwnej stronie ułatwia kształtowanie finalnego brzmienia.

- Warto spróbować zautomatyzować parametry distortiona, dzięki czemu zagrana partia zachowa świeżość na całej długości utworu. Płynne zmiany barwy, symetrii czy też poziomu efektu pozwalają w bardzo efektywny sposób wprowadzić ciekawą ruchliwość brzmienia.

5 EFEKTYWNYCH NARZĘDZI TYPU DISTORTION

Czym jest „glitch”?

Z technicznego punktu widzenia „glitch” to wynik błędu lub awarii, ale w kontekście muzycznym zazwyczaj stosujemy to określenie do efektów przypominających nieprawidłowe działanie urządzenia nagrywającego, jakkolwiek stosuje się je w pełni celowo i z rozmysłem. Na rynku dostępnych jest wiele wtyczek „psujących” zapis audio, jednakże samo pojęcie „glitch” nie odnosi się do jednego konkretnego efektu. Zamiast tego mamy do czynienia z wieloma różnymi procesami, takimi jak powtarzanie czy zapętlanie fragmentów zapisu audio, bramkowanie, manipulacja wysokością dźwięku i randomizacja – najczęściej stosuje się kilka połączonych technik.

Glitch Mob z LA korzystają z tych technik bardzo intensywnie

W znaczeniu muzycznym termin „glitch” jest zwykle kojarzony z takimi wykonawcami IDM jak Autechre i Aphex Twin, dubstepem w wydaniu Skrillexa, ikoną transu BT – który jest współtwórcą glitchowego procesora iZotope Stutter Edit – czy wreszcie „glitch-hopem”, w którym specjalizują się Glitch Mob i KOAN Sound. Techniki glitchowe, jakkolwiek w bardziej subtelnej formie, szeroko stosuje się w wielu nowoczesnych gatunkach muzycznych, od popu, przez techno, po neoklasykę. Przyjrzyjmy się kilku podstawowym technikom…

Edycja audio

Choć do wyboru mamy wiele wtyczek, które zrobiłyby całą robotę za nas, to najprostszą metodą tworzenia efektów glitchowych jest „mikroedycja”. Polega ona na wycinaniu i manipulowaniu niewielkimi, odrębnymi fragmentami pliku audio – często zawierającymi pojedyncze akcenty czy transjenty. Spróbuj uzyskać efekt jąkania, powielając indywidualne uderzenia perkusyjne. Zmniejszając czas kolejnych powtórzeń uzyskasz efekt narastania. Użyj fragmentu ciszy w mocno pogłosowym nagraniu, tworząc nienaturalnie brzmiące efekty „bramkowania”. Możesz też spróbować poddać pojedyncze wyrazy w partii wokalnej ekstremalnej manipulacji wysokością dźwięku. Eksperymentuj – wprowadzaj małe zmiany i uważnie słuchaj. To czasochłonny proces, ale jest doskonałym sposobem na uzyskanie wpadających w ucho efektów.

Resampluj!

Resampling polega po prostu na ponownym nagraniu dźwięków z istniejącego projektu i manipulowaniu nimi. Nagraj dźwięki z dużą dozą efektów – doskonale sprawdzą się efekty czasoprzestrzenne, takie jak delay, ekstremalny pogłos czy rytmiczna modulacja filtrów. Spróbuj zarejestrować pętle i, korzystając z samplera, odtworzyć je z mocnym odstrojeniem, tak aby powstały efekt stworzył nowy rytm. Moduluj lub randomizuj wysokość dźwięku, timing i długość pętli albo odtwórz ją od tyłu. Jednak nie nie musi to być proces jednorazowy – przetwórz nagranie, zapisz je, odsłuchaj i przetwórz ponownie. Zobacz, jak daleko możesz się oddalić z brzmieniem od pierwotnego kontekstu.

Rozciąganie i wyginanie

Niemal wszystkie nowoczesne programy DAW oferują funkcje zmiany wysokości dźwięku i rozciągania czasowego. Generalnie rzecz biorąc, narzędzia te są projektowane tak, aby dźwięk po przetworzeniu brzmiał jak najbardziej naturalnie – dzięki nim użytkownik może przestrajać i zmieniać długość partii audio bez utraty naturalnego brzmienia. Jednak przy ekstremalnych ustawieniach mogą powstać dziwaczne artefakty, co sprawia, że narzędzia te świetnie nadają się do tworzenia efektów „zepsutego” dźwięku. Edytory audio, takie jak Clips w Ableton Live, dają do dyspozycji po kilka typów algorytmów; ich zmiana może wywrzeć znaczący wpływ na charakter uzyskanego brzmienia. Świetne rezultaty można uzyskać też w przypadku edytorów umożliwiających manipulowanie formantami. Ekstremalnie działające narzędzia do rozciągania, takie jak „Paulstretch” – można je znaleźć w najnowszej wersji bezpłatnego programu Audacity – doskonale dają sobie radę z przekształcaniem prostych dźwięków w dźwiękowe pejzaże.

Dodatek szumu

Świetnym sposobem na swoiste „popsucie” nagrania może się okazać użycie białego szumu. Jakkolwiek w przypadku pełnych pętli szum taki, lub szum taśmy, pozwala uzyskać brzmienie lo-fi, o tyle aby uzyskać efekt glitchowy, lepiej będzie zaaplikować krótkie szumowe impulsy. Spróbuj posłużyć się pętlą perkusyjną, podmieniając pojedyncze uderzenia – werbla bądź stopy – nagłymi wybuchami białego szumu. Inny pomysł to poddanie dłuższego nagrania szumu rytmicznemu bramkowaniu, w rezultacie czego powstaną indywidualne „wycinki”. Sprawy możesz pchnąć jeszcze dalej, aplikując delay albo modulując i randomizując timing bramkowania. Tym sposobem stworzysz nieprzewidywalne paterny rytmiczne.

6 EKSTREMALNYCH POMYSŁÓW NA SOUND DESIGN

Wybierając niską jakość

Jeśli chodzi o muzykę, dla każdego termin lo-fi może oznaczać coś innego, ale bez względu na to, pod jakim kątem spojrzymy na zagadnienie, jest to powiązanie środków wyrazu, terminologii i techniki. Większości z nas pojęcie lo-fi kojarzy się z wolniejszymi rytmami, brzmieniami w stylu retro i, w wielu przypadkach, mniejszą przestrzenią w miksie. Jednakże czy to arpeggia i leniwe akordy gitarowe, aksamitnie brzmiący Rhodes, czy syntezatorowe pady z lat 80., instrumenty zwykle zajmowały szerszy zakres częstotliwości, dodając bujności efektowi końcowemu. Nie oznacza to wcale, że nikt nie zajmował się produkcją tych utworów, tyle że cele i podejście były wówczas inne, niż w przypadku współczesnych piosenek pop.

Na następnych kilku stronach przyjrzymy się niektórym podstawowym brzmieniom, narzędziom i technikom, na których oprzeć można całą sesję lo-fi, z użyciem DAW, wtyczek i analogowego sprzętu, od klasycznych syntezatorów po magnetofony, a nawet syntezatory modularne. Nie ma tu ani dobrej, ani złej metody, mamy więc nadzieję, że nauczysz się kilku sztuczek, które pozwolą Ci wzbogacić swoje projekty o elementy lo-fi. W większości przypadków wystarczą nam cyfrowe emulacje i narzędzia na pokładzie komputera (my używamy Logica, ale równie dobrze sprawdzi się każdy program DAW), więc brak dostępu do rzeczywistego sprzętu nie powinien być przeszkodą. W niektórych sytuacjach będzie można też zrobić kreatywny użytek z automatyki, samodzielnie kreśląc jej przebiegi, zatem obejdzie się nawet bez wtyczek… ale o tym później.

Uchwycenie klimatu „lo-fi” to proces, który nie ogranicza się wyłącznie do kwestii sprzętowej. Jakkolwiek bywa, że zgranie materiału na taśmę, przemaglowanie go i zapisanie z powrotem w DAW przynosi naprawdę imponujące rezultaty, równie dobrze może się skończyć rozczarowaniem. I niekoniecznie musi to być spowodowane brakiem umiejętności, a raczej elementami takimi jak progresje akordowe. Natura poszczególnych gatunków wciąż się krystalizuje, wyrabiając w nas pewne oczekiwania kompozycyjne. Lo-fi często wykazuje silne związki z jazzem, hip-hopem i trip-hopem, a zatem na początku trzymaj się progresji z użyciem mollowych akordów septymowych czy też add9.

Panda Bear – artysta, który nie przejmuje się „polerowaniem” brzmienia

Będziemy tu szukać poczucia rozluźnienia i łagodnością często kojarzonej ze sprzętem analogowym, bez bąbelków i blasku, jakie zwykle kojarzymy z innymi gatunkami muzycznymi. Oznacza to, że będziemy ciąć górę pasma, dodając brzmieniu szerokości i przestrzeni, ale także ruchliwości, dążąc do uzyskania charakterystycznego, nieco sennego brzmienia, często spotykanego w stylistyce chillwave i innych podgatunkach lo-fi.
Mając powyższe na uwadze, przygotuj magnetofon, pianino elektryczne (lub fortepian), i zaczynajmy.

O co tyle szumu?

Szereg mniej kreatywnych zadań, z jakimi się mierzymy, dotyczy oczyszczania nagrań z niepożądanych artefaktów i szumu. Jednakże w lo-fi, trip-hop, chillwave, techno i podobnych im gatunkach często w jakimś stopniu ów szum się wykorzystuje. Pozwala on bowiem nadać specyficzny klimat, a ponadto w efektywny sposób skleja ścieżki nagrania. Gdzie jednak najlepiej jest umieścić ten cudowny eliksir? Choć nie ma żadnej twardej odpowiedzi na to pytanie, my zawsze dodajemy go, w taki czy inny sposób, na etapie gotowego zgrania. Może się to odbywać poprzez zapisanie nagrania na kasecie bądź taśmie magnetofonowej, użycie emulacji winylu albo też wygenerowanie ścieżki z szumem za pomocą syntezatora bądź urządzenia modularnego. Wtyczki czynią ten proces bardzo prostym, ale łatwo jest stracić kontrolę. Można zamiast tego dodać odrobinę bitcrushingu albo distortiona, lecz brzmienie może stać się nieco zbyt kliniczne. Bez względu na Twój wybór metody, zachowaj umiar i pilnuj się, by nie wprowadzać szumu i kołysania w kilku miejscach – może się to skończyć całkowitym bałaganem brzmieniowym. Oznacza to, że owego wyboru należy dokonać odpowiednio wcześnie. Oczywiście nic nie stoi też na przeszkodzie, by do trzasków i klików z winylu dołożyć artefakty mechaniczne, pochodzące z magnetofonu.

KOREKCJA BĘBNÓW W STYLISTYCE LO-FI

Z DAW NA TAŚMĘ I DO DAW

TRZYMAĆ SIĘ KURSU?

Lo-fi to jeden z tych terminów, które nie opisują gatunku muzycznego samego w sobie, a raczej odnoszą się do ogólnego brzmienia i klimatu. Oznacza to, że opisane tu zabiegi mogą nie sprawdzić się w przypadku całych nagrań, ale wykonają dobrą robotę w odniesieniu do pojedynczych instrumentów. W większości nagrań hip-hopowych stosuje się elementy stylistyki lo-fi na ścieżkach fortepianu czy syntezatorów, ale często towarzyszą temu zwarte, dynamiczne bębny. Należy mieć to na względzie, podejmując decyzje aranżacyjne. Nic nie stoi na przeszkodzie, by w jednym utworze użyć dudniącej stopy i przestrzennie brzmiącego pianina elektrycznego. Wielu odbiorcom z pewnością się to spodoba. Pokusić się też można o zredukowanie separacji pomiędzy partiami, co można uzyskać poprzez zastosowanie opisanych tu technik do całościowego miksu albo skierowanie wybranych ścieżek na szynę z intensywnym przetwarzaniem.

PIANO ELEKTRYCZNE Z EFEKTEM MOJO

DOWNSAMPLING MODULARNY

TRÓJKA NAJLEPSZYCH

W KOMPUTERZE I POZA NIM

Większość technik, które tu opisaliśmy, opiera się na użyciu komputera, DAW i/lub wtyczek. Jednak wiele osób wciąż, w takiej czy innej skali, korzysta z fizycznego sprzętu. Choć świetne brzmienie da się wygenerować za pomocą emulacji, to nic nie sprawdzi się lepiej, niż uchwycenie prawdziwego dźwięku. Jeśli dysponujesz gramofonem, ustaw igłę na końcu płyty i nagraj jej szumy i trzaski. Możesz też skierować ścieżkę instrumentu do zewnętrznej, taśmowej kamery pogłosowej. Dodatkową korzyścią z takiego sposobu pracy jest to, że znacznie zmniejsza się obciążenie komputera, więc jeśli pracujesz na starszym laptopie lub zauważasz wyraźne opóźnienia, szczególnie na kanale master lub szynach z intensywnym przetwarzaniem, możesz wygodnie kontynuować pracę bez przeciążania systemu. Szczególnie dobre rezultaty daje użycie echa taśmowego, i wcale nie trzeba wydawać worka pieniędzy, by wejść w posiadanie takiego urządzenia. 8-ścieżkowy model kasetowy z lat 70-tych można kupić w cenie kilku pluginów i świetnie wykona on swoją pracę, wprowadzając autentyczne zakłócenia mechaniczne, efekty tarcia taśmy itd., bez konieczności grzebania w oprogramowaniu, co sprawia, że praca stanie się przyjemniejsza, przyczyniając się do wzrostu popularności stylistyki lo-fi.