Moog Werkstatt-01 - syntezator analogowy

Werkstatt powstał początkowo z myślą o Moogfest 2014 i był zestawem do samodzielnego montażu, który miał uświetnić tę imprezę. Okazało się jednak, że zainteresowanie instrumentem przerosło oczekiwania samych pomysłodawców i postanowiono uczynić zeń produkt komercyjny, oferowany także jako zestaw do montażu, ale już w postaci gotowych prefabrykatów. Nie trzeba zatem niczego lutować, wystarczy po prostu wstawić płytkę z elektroniką do obudowy, skalibrować oscylatory, skręcić parę śrub i gotowe. Ta procedura poniekąd uzasadnia nazwę instrumentu, ale dlaczego wybrano jej niemiecką wersję, tego nie wiem (werkstatt to po prostu warsztat). Nawet w takim produkcie zadbano o jakość elementów i nikt nie może posądzić producenta o wypuszczenie na rynek tandety. Solidna, metalowa obudowa, całkiem przyzwoite potencjometry i przełączniki. Elektronika opiera się o elementy montowane powierzchniowo. Werkstatt oferuje bardzo prosty tor syntezy: oscylator, filtr i wzmacniacz. Do tego pojedyncza obwiednia i LFO. Z historii wiemy, że nawet bardzo proste urządzenia potrafią zrobić zawrotną karierę, jeśli tylko mają to „coś” i odrobinę szczęścia.

Wyjście audio jest monofoniczne, brak MIDI, zatem aż chciałoby się zapytać - no i jak tu grać? Producent wymyślił coś zaiste cudacznego i niewygodnego, w postaci 13 przycisków, które odpowiadają oktawie na klawiaturze (plus jeden klawisz ekstra). Nie będę się pastwił nad pomysłowością projektanta - na czymś takim może sobie pograć dziecko, ale nie poważny (w domyśle „dorosły”) muzyk. Nie bardzo rozumiem dlaczego nie zastosowano np. wstęgi sterującej z nadrukiem klawiatury (choćby wzorem Korga), co bez wątpienia byłoby bardziej poręcznym rozwiązaniem. Zwłaszcza, że syntezator w ogóle nie ma wejścia na impuls bramkujący (gate) i trudno wyobrazić sobie grę za pomocą zewnętrznej klawiatury. Werkstatt były zapewne jedynie czymś w rodzaju muzycznej zabawki, gdyby nie wyposażenie go w szereg gniazd napięciowych - zarówno wejść, jak i wyjść. W podstawowej wersji instrumentu mają one postać długiego wielozłącza z otworkami, w które wtyka się druty łączące poszczególne wyjścia z wejściami. Producent oferuje opcjonalny zestaw specjalnie przygotowanych kabli, ale nie jest to szczególnie wygodne rozwiązanie. Warto także podkreślić, że w zasadzie nie jest ono przystosowane do współpracy z innymi urządzeniami, a jedynie do tworzenia wewnętrznych komutacji (w takich połączeniach brak uziemienia). Oczywiście to ograniczenie da się stosunkowo łatwo obejść, ale należy zachować ostrożność także z innego powodu. Werkstatt niekoniecznie zaakceptuje wyższe wartości napięć sterujących, które np. mogą pochodzić z zewnętrznych modułów. Liniowe wejście napięciowe VCO (do sterowania częstotliwością) akceptuje sygnały w zakresie ±2,5 V, podczas gdy podobne wejście eksponencjalne (przystosowane do standardu V/oktawę) już ±5 V. Jeśli będziemy mieli na uwadze te ograniczenia, można bez przeszkód wykorzystać zewnętrzne źródła do modulacji parametrów omawianego syntezatora, ale także jego własne do sterowania innymi instrumentami.

Z uwagi na złącza napięciowe na pewno warto dokupić opcjonalne rozszerzenie, które dodaje „normalne” gniazda (TR 3,5 mm) i zapewnia komfortową pracę z użyciem typowych kabli. Rozszerzenie wykonano w postaci niewielkiej płytki drukowanej z tuzinem gniazd, przy czym każde zostało wyraźnie opisane. Montaż jest niezwykle prosty - odkręca się dwie śruby, wciska specjalną szynę w wielozłącze, a następnie całość mocuje tymi samymi śrubami. Łatwa instalacja jest niewątpliwie dużą zaletą tego rozwiązania, ale w sumie uważam je z niezbyt udane. Werkstatt może nie jest faworytem konkursu piękności, ale wygląda w miarę elegancko - dostawiona z boku goła płytka z gniazdami nie prezentuje się estetycznie. Nie chodzi zresztą o względy stricte wizualne. Niczym nie osłonięte gniazda są podatne na uszkodzenia, zwłaszcza gdy zamierzamy zabrać syntezator w podróż. Z pewnością lepiej byłoby schować rozszerzenie gdzieś wewnątrz obudowy (ale wówczas musiałaby mieć otwory na 12 gniazd). Ewentualnie rozwiązać całość nieco inaczej, w postaci płytki zamkniętej w obudowie. A tak naprawdę - po co w ogóle traktować rzecz jak rozszerzenie? Nie lepiej standardowo montować je w instrumencie? Argument przeciwko jest tylko jeden - tak byłoby drożej. Poza tym zastosowanie wielozłącza daje możliwość tworzenia dodatkowych komutacji także tym użytkownikom, którzy nigdy nie pracowali z napięciami sterującymi i np. w ogóle nie posiadają stosownych kabli (wystarczy kawałek drutu o odpowiedniej grubości).

Synteza w Moog Werkstatt-01

Instrument charakteryzuje się wyjątkowo prostym torem syntezy, na który składa się pojedynczy oscylator, filtr oraz wzmacniacz. Do modyfikacji parametrów służą LFO i pojedyncza obwiednia. Wszystkie elementy są w 100% analogowe. Nie byłoby w tym nic godnego uwagi, gdyby nie obecność gniazd napięciowych i wynikająca z tego możliwość łączenia kablami, także z innymi modułami/urządzeniami. Przy całej swojej prostocie Werkstatt oferuje zatem zaskakująco dużo - wszystko zależy od inwencji samego użytkownika. Oscylator bazuje - tak w każdym razie twierdzi producent - na tych samych rozwiązaniach, co Minimoog Voyager, czy seria Phatty. Naturalnie tu mamy do czynienia z bardzo uproszczonym wariantem. VCO generuje przebiegi impulsowe z regulacją szerokości oraz piłowe (wyboru dokonujemy za pomocą przełącznika). Częstotliwość ustawia się za pomocą potencjometru i można ją modyfikować LFO, albo obwiednią. Intensywność modulacji, źródło, a także docelowy parametr ustawiamy w sekcji znajdującej się na panelu poniżej samego VCO. Warto podkreślić, że jeśli przełączymy się w tryb modulacji częstotliwości, wówczas możemy ręcznie ustawić szerokość impulsu. Jeśli zaś modulujemy PWM, ten potencjometr nie ma już wpływu na przebieg impulsowy. I jeszcze istotny drobiazg - instrument oferuje funkcję portamento.

Filtr jest tym, czego należałoby się spodziewać po instrumencie z logo Moog - dolnoprzepustowym, o tłumieniu 24 dB/oktawę. W instrukcji nie ma słowa o tym, jak się jego układ ma do tego, który znajdziemy w topowych modelach (Voyager itp.). Biorąc pod uwagę cenę testowanego modelu raczej wątpię, by był taki sam - a już na pewno nie oparty na identycznych komponentach. Nie chciałbym jednak napisać czegokolwiek, co sugerowałoby, że to Moog dla ubogich. Filtr brzmi zaskakująco dobrze jak na tę klasę urządzeń i na pewno jest głównym atutem instrumentu. Częstotliwość odcięcia można modulować za pomocą LFO, albo obwiedni - ciekawostką jest opcja odwracania polaryzacji modulacji. Ma to szczególnie znaczenie, gdy za pomocą tego samego modulatora chcemy modyfikować częstotliwości VCO i VCF. Możemy zatem sprawić, by wzrostowi jednej z nich towarzyszył spadek drugiej. Werkstatt ma też wejście audio do VCF, co pozwala na przetwarzanie zewnętrznego materiału. Niestety poziom takiego sygnału jest wyjątkowo słaby i w ogóle brzmi on jakoś dziwnie. Teoretycznie zatem można przetwarzać dowolny materiał, ale rezultat dźwiękowy nie zachwyca. Tor syntezy kończy wzmacniacz, przy czym możemy go przełączyć w tryb ON, gdy cały czas słyszymy dźwięk dochodzący z filtru. W przeciwnym razie, w ustawieniu EG, poziom wyjścia sterowany jest obwiednią. Rzecz miałaby zastosowanie np. podczas przetwarzania materiału zewnętrznego, z tym że i tak stale słychać oscylator. Rada jest jedna - wybrać przebieg impulsowy, ustawić maksymalną częstotliwość i maksymalną wartość PWM. Majsterkowicze mogą zastosować jeszcze inne rozwiązanie, polegające na bardzo prostej przeróbce. Wystarczy jedno połączenie na PCB zastąpić innym, co zajmie jakieś 2 minuty. Po takiej modyfikacji doprowadzenie sygnału zewnętrznego odetnie VCO.

Do modulacji parametrów służą dwa elementy: LFO, który generuje przebiegi trójkątne albo prostokątne, oraz pojedyncza obwiednia. Ta z kolei oferuje czasy ataku i opadania, ew. może zostać przełączona w tryb sustain, w którym dźwięk będzie słychać tak długo, jak będziemy naciskać klawisz (względnie przycisk). Moog Werkstatt jest zatem niezwykle prostym syntezatorem i jego potencjał brzmieniowy wydaje się poniekąd ograniczony, ale... Elementem o dużej wartości są wspomniane wcześniej gniazda napięciowe. Mamy zatem wejście do sterowania amplitudą dźwięku (VCA), częstotliwością oscylatora (dwa gniazda: liniowe i eksponencjalne), częstotliwością LFO i filtru. I, jak wspomniałem wcześniej, wejście audio do sekcji VCF. Wśród wyjść znajdziemy napięcia z obwiedni i LFO, a także z owej namiastki klawiatury (napięcie i impuls wyzwalający), uzupełnione wyjściami z filtru i samego VCO - oba możemy także wykorzystać w roli sygnałów sterujących. Brakuje wejścia na impuls bramkujący (gate). Jak w tej sytuacji mówić o poważnym wykorzystaniu instrumentu? Przecież na tych przyciskach nie da się grać, i aż prosi się o podłączenie zewnętrznej klawiatury (np. poprzez konwerter MIDI/CV), czy sekwencera.
Moja rada? Cóż, zapewne da się instrument zmodyfikować i dodać jakże potrzebny element, ale nie każdy urodził się z lutownicą w dłoni, nie mówiąc o tym, że płacąc za coś oczekujemy, że od razu spełni swoją funkcję. Jest na to rada, choć trzeba wykorzystać inne urządzenie z gniazdami napięciowymi, ew. wtyczki w rodzaju (opisanego przeze mnie na łamach EiS) Silent Way. Z linią basową w trybie glide problemu nie będzie - przełączamy VCA w tryb ON i do eksponencjalnego wejścia CV doprowadzamy napięcie sterujące z sekwencera (interfejsu itp.). Nieco więcej zachodu wymagają inne partie. W takim wypadku musimy do sterowania wzmacniacza wykorzystać inną obwiednię, którą już bez problemu będziemy wyzwalać z klawiatury czy sekwencera (jeden z przykładów audio na DVD został zrealizowany w taki sposób).

Podsumowanie

Zobacz także test wideo:

Technics EAH-A800 - bezprzewodowe słuchawki z redukcją szumów

Wszystkim osobom dorastającym w latach 70. i 80. minionego wieku należąca do Panasonica marka Technics nieodmiennie kojarzy się z gramofonami oraz doskonałym sprzętem hi-fi.